شرحی بر دو مفهوم «حل و عقد» در رسالۀ مفاتیح ‏الرحمة و میزان ‏الحکمة مؤیدالدین طغرایی

مؤیدالدین طُغرایی (متولد453ق) در دو باب از رسالۀ منسوب به او، مفاتیح ‏الرحمة و میزان‏ الحکمة، مفاهیمی اساسی در کیمیا یعنی، «حل و عقد» را شرح کرده است. حل ‏و عقد و دو مفهوم وابسته به آنها یعنی «ترکیب و تفصیل»، اصلی‏ترین مفاهیم در کیمیای طغرایی‏اند. هر تبدیلی که خواص کیمیایی، فیزیکی و مکانیکی مواد و اجساد (فلزات) را دگرگون می‏کند، نیازمند حل یک یا چند ماده سپس عقد آنهاست و ممکن است که این عمل، بسته به ماهیت مواد و هدف فرآیندهای کیمیایی، چندین‏بار تکرار شود. این دو مفهوم را در متون کیمیایی قبل از طغرایی کمتر می‏توان دید و ازاین رو شرح طغرایی، آن هم به تفصیل و تشریح، ممتاز است. علاوه بر آن طغرایی می‏کوشد تا در متن رساله، مفاهیم و متغیرهایی را طرح و تعریف کند که از لحاظ تجربی، محسوس‏اند و لذا قابلیت اندازه‌گیری شدن دارند. این مقاله ضمن مرور مفاهیم پایه در کیمیای طغرایی، تعریف، شرح و تفاسیر طغرایی از دو مفهوم حل و عقد و هم‏چنین انواع آن را بر اساس رساله مفاتیح صورت‏بندی و بیان کرده و سپس، مفاهیم مرتبط با آنها را به همراه ذکر نوآوری‏های طغرایی در مفهوم‏سازی ارائه می‏کند.